پروفایل سایه چیست: فیس‌بوک (مِتا) این‌گونه اطلاعات‌ مردم را غارت می‌کند!

پروفایل سایه‌، پروفایلی است که فیس‌بوک آن‌را برای کسانی که عضو فیس‌بوک نیستند ایجاد می‌کند و برای این‌کار نه به آن‌ها اطلاع می‌دهد و نه از آن‌ها اجازه می‌گیرد. این اطلاعات در پایگاه‌داده‌های فیس‌بوک ذخیره می‌شوند. بنابراین، حتی اگر کسی در فیس‌بوک ثبت‌نام نکرده باشد، ممکن است پروفایلی با نام و برخی از مشخصات او در فیس‌بوک ایجاد شده باشد! انجام چنین کاری الزاما به فیس‌بوک محدود نیست و هر شرکت احتمالی دیگری که چنین کاری انجام دهد، نوعی پروفایل سایه ایجاد کرده است. خود فیس‌بوک عنوان «پروفایل سایه» را به‌کار نمی‌برد، بلکه مردم آن‌را بدین نام می‌خوانند. اما چنین چیزی چگونه اتفاق می‌افتد؟

پروفایل سایه چگونه ایجاد می‌شود؟

وقتی برای مثال در جی‌میل برای خودتان نشانی ایمیل می‌سازید، می‌توانید نشانی ایمیل خویشان، دوستان و همکاران‌تان را به فهرست تماس‌های جی‌میل اضافه کنید تا در دسترس‌تان باشد (مثل وقتی که شماره نزدیکان‌تان را در تلفن همراه‌تان ذخیره می‌کنید).

کاربران برای ثبت‌نام در فیس‌بوک باید نشانی ایمیل خود را در آن ثبت کنند. وقتی کسی در فیس‌بوک ثبت‌نام می‌کند، فیس‌بوک از او می‌پرسد که آیا می‌خواهد تمام افراد و دوستان مندرج در فهرست ایمیلش را به فیس‌بوک منتقل کند یا نه. فیس‌بوک مدعی است که با این‌ شیوه راحت‌تر می‌توانید نزدیکان و دوستان‌تان را در فیس‌بوک بیابید. لذا اگر برای مثال، در فهرست تماس‌های جی‌میل‌تان نام، ایمیل و شماره تلفن بیست نفر از دوستان و همکاران‌تان را ثبت کرده باشید، با پذیرش پیشنهاد فیس‌بوک، مشخصات تمام آن 20 نفر به فیس‌بوک‌ منتقل می‌شود!

ممکن است از بین آن 20 نفر مثلا 9 نفر قبلا به فیس‌بوک پیوسته باشند که در این‌صورت، فیس‌بوک صفحه شخصی یا اصطلاحا پروفایل واقعی آن‌ها را به شما پیشنهاد می‌دهد تا شما آن‌ها را به جمع دوستان‌تان در فیس‌بوک بیافزایید. اما آن 11 نفری که عضو فیس‌بوک نیستند چه؟ فیسبوک با اطلاعات آن‌ها چه می‌کند؟ فیس‌بوک برای آن 11 نفری که در فیس‌بوک نیستند نیز پروفایلی ایجاد می‌کند که اصطلاحا به آن پروفایل سایه می‌گویند. به عبارت دیگر، مشخصات آن 11 نفر، بی‌آنکه خودشان بخواهند، در پایگاه‌داده فیس‌بوک ثبت و برای آن‌ها پروفایل ایجاد می‌شود.

آیا فقط فیس‌بوک پروفایل سایه می‌سازد؟

نه الزاما! هر پلتفرم و نرم‌افزار و پیام‌رسان دیگری که مثل فیس‌بوک، ایمیل‌ها یا شماره تلفن‌های مندرج در فهرست ایمیل شما را درخواست کند، می‌تواند برای افراد غیرعضو پروفایل سایه بسازد. البته بستگی دارد که آن شرکت چنین کاری را انجام دهد یا نه؛ فیس‌بوک که این کار را انجام می‌دهد. شرکت فیس‌بوک (که اینک به مِتا تغییر نام داده و اینستاگرام و واتس‌اپ را نیز در مالکیت خود دارد) از حیث رعایت حریم خصوصی افراد و حفاظت از اطلاعات شخصی آن‌ها در زمره شرکت‌های بدنام‌ اینترنتی است.

آیا می‌توان جلوی ایجاد پروفایل سایه را گرفت؟

تقریبا خیر، زیرا ایجاد پروفایل سایه چندان به عملکرد شما بستگی ندارد. وقتی نشانی ایمیل خود را برای مثال به همکارتان می‌دهید، معمولا همکارتان ایمیل شما را به فهرست تماس‌های ایمیل خودش اضافه می‌کند تا در صورت لزوم براحتی بتواند با شما مکاتبه کند. حالا اگر او تصمیم بگیرد در فیس‌بوک ثبت‌نام کند و پیشنهاد فیس‌بوک را بپذیرد و فهرست تماس‌های مندرج در نشانی ایمیل خود را به فیس‌بوک دهد، فیس‌بوک بدون اجازه و اطلاع شما برای‌تان پروفایل سایه می‌سازد.

پس تنها در صورتی می‌توانید جلوی ایجاد پروفایل سایه را بگیرید که از همه دوستان و همکارانی که نشانی ایمیل‌تان را دارند، بخواهید تا پیشنهاد فیس‌بوک را نپذیرند و یا از آن‌ها بخواهید تا چنانچه ایمیل شما را در فهرست تماس‌های ایمیل‌شان ثبت کرده‌اند، پیش از عضویت در فیس‌بوک، تمام مشخصات شما از جمله نام، نشانی ایمیل و شماره تماس‌‌تان را از فهرست‌شان حذف کنند. اگر نشانی ایمیل خود را به افراد معدودی داده‌اید، این‌کار عملی است اما اگر افراد متعددی نشانی ایمیل شما را دارند، انجام این‌کار سخت یا عملاً غیرممکن است. اما حداقل می‌توانید کاری کنید تا اطلاعات کمتری از شما در پروفایل سایه‌ ثبت شود.

چگونه می‌توان پروفایل سایه را کم‌‌اثر کرد؟

می‌توانید کاری کنید تا حداقل اطلاعات کمتری از شما در پروفایل سایه و کلا در فضای مجازی ثبت شود.

• برای زندگی شخصی و امور مهم‌تان ایمیل‌های جداگانه‌ ایجاد کنید و آن‌را فقط در اختیار نزدیکان و کسانی بگذارید که در فیس‌بوک نیستند. اگر به‌یادسپاری نشانی ایمیل‌تان آسان است، برای احتیاط از نزدیکان‌تان بخواهید تا نشانی ایمیل شخصی شما ‌را به فهرست تماس‌های ایمیل‌شان اضافه نکنند؛ می‌توانند آن‌را جای دیگری ذخیره کنند تا در صورت لزوم در دسترس‌شان باشد.
• برای امور کاری و عمومی، ایمیل جداگانه‌ای بسازید. حتی‌الامکان در ایمیل‌هایتان از نام مستعار استفاده کنید. البته همکاران و کسانی که نشانی ایمیل شما را به فهرست تماس‌های ایمیل خود‌شان اضافه می‌کنند، ممکن است ایمیل شما را با نام واقعی خودتان ذخیره کنند؛ اما اگر این کار را نکنند، برای‌تان بهتر است. می‌توانید از آن‌ها بخواهید تا ایمیل شما را با نام مستعار ذخیره کنند و علتش را هم به آن‌ها توضیح دهید. صراحتا به آن‌ها بگویید که نمی‌خواهید در صورت عضویت آن‌ها در فیس‌بوک یا شبکه‌های مشابه، برای‌تان پروفایل سایه ایجاد شود. با این‌کار به نشر فرهنگ امنیت در فضای مجازی و حریم خصوصی نیز کمک کرده‌اید.
• حتی‌الامکان برای زندگی خانوادگی و امور کاری‌تان دو شماره سیم‌کارت جداگانه تهیه کنید. ممکن است کسانی که با شما ارتباط کاری دارند، علاوه بر ایمیل، شماره تلفن همراه شما را هم به فهرست تماس‌های ایمیل‌شان اضافه کرده باشند تا در صورت لزوم، براحتی بتوانند با شما تماس بگیرند. پس بهتر است شماره تلفن همراه شخصی و کاری‌تان از هم جدا باشد.
• در فضای مجازی بی‌مهابا رفتار نکنید. چرا باید کاربران، تصاویر و علایق شخصی خود را در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک بگذارند؟!
• پیش از هر گونه استفاده از وب و حتی گوشی و رایانه‌تان، از همه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارج (اصطلاحا لاگ‌آوت) شوید.

متاسفانه بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برای حفظ حریم خصوصی کاربران‌شان اهمیت چندانی قائل نیستند. شرکت متا و شبکه فیس‌بوک تنها یکی از آن‌هاست اما در واقع، شرکت‌های دیگری مثل گوگل نیز وضعیت بهتری ندارند. پس هنگامی که افراد در فضای مجازی حضور دارند، نباید اطلاعات‌شان را براحتی اینجا و آنجا منتشر کنند و بخصوص نباید آنها را در اختیار چنان شرکت‌هایی بنهند. 

آیا می‌توان با پروفایل سایه مقابله کرد؟

اگر اراده جمعی وجود داشته باشد، مردم می‌توانند نهادهای قانونی را ملزم کنند تا جلوی رفتارهای غیرمسئولانه متا، گوگل و امثال آن‌ها را بگیرند. کمترین کاری که می‌توان انجام داد، آگاه‌سازی دیگران است.

آیا لازم است نگران پروفایل سایه باشم؟

اگر بیگانه‌ای بی‌اجازه‌ی شما به اطلاعات شخصی‌تان دسترسی یابد با او چه برخوردی می‌کنید؟ فیس‌بوک و مِتا همین کار را انجام می‌دهند، اما این کار در چنان مقیاس گسترده‌ای صورت می‌گیرد که ظاهرا خیلی از مردم به اکراه با آن کنار آمده‌اند. فراموش نکنید که علاوه بر فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ نیز در مالکیت شرکت متا هستند. پس متا اگر بخواهد برایش ممکن است که اطلاعات کاربران این سه نرم‌افزار را با هم مطابقت دهد تا درباره آن‌ها چیزهای بیشتری بداند. ضمنا شرکت‌هایی مثل گوگل و متا به فناوری داده‌کاوی و تشخیص چهره دسترسی دارند. یعنی متا می‌تواند اینترنت را بکاود و هر چیز دیگری را که با اطلاعات کاربرانش مطابقت دارد، به پروفایل واقعی و حتی پروفایل سایه آن‌ها اضافه کند. مشخص نیست که آیا متا و دیگر شرکت‌های مشابه این‌کار را انجام می‌دهند یا نه، اما چنین قابلیتی را دارند.

فیس‌بوک و دیگر سکوهای مشابه مدعی هستند که اطلاعات شخصی کاربران و سابقه عملکرد آن‌ها در این شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مربوطه را برای هرچه هدفمندتر کردن آگهی‌های اینترنتی به‌کار می‌برند. اما کوه بزرگی که از اطلاعات مردم گردآورده‌اند، کاربردهای بالقوه دیگری هم دارد. مثلا آن‌ها با تحلیل داده‌های کاربران یک کشور یا منطقه می‌توانند درباره گرایش‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن‌ها به اطلاعات مختلفی دست یابند. اگر نهادهای حکومتی و امنیتی کشور متبوعِ آن شرکت‌ها به چنین اطلاعاتی دسترسی داشته باشند، مسئله بسیار جدی‌تر می‌شود.

مدتی است که فضای فراجهان یا متاورس با جدیت بیشتری در دنیای فناوری مطرح شده است. متا از شرکت‌هایی است که می‌خواهد در متاورس نقش جدی داشته باشد. اگر قرار باشد که افراد، کسب‌وکارها، دانشگاه‌ها و دیگر نهادهای اجتماعی در دنیای واقعیت مجازیِ متاورس حضور یابند، چه کسانی و چگونه می‌خواهند جلوی انتشار افسارگسیخته اطلاعات و نیز جلوی دیگر آسیب‌های ویرانگر فضای بی‌سامانِ متاورس را بگیرند؟! اگر مردم و مجموعه‌های ذی‌صلاح به‌موقع به این موضوع نپردازند، متاسفانه متاورس نیز همچون اینترنت فعلی جایی خواهدبود که امثال متا، گوگل و یاهو بر آن حکمرانی خواهندکرد؛ شرکت‌هایی که برای‌شان امنیت و حریم خصوصی کاربران چندان اهمیتی ندارد و مهم‌تر آن‌که برای ارزش‌های اخلاقی اهمیتی قائل نیستند.